Schizofrenie

Over het algemeen doet de medische sector bijzonder goed werk. Toch is het niet slecht om af en toe stil te staan bij de gevolgen van medische diagnostiek. Zeker in de meer psychische ziektes krijgen mensen een stempel mee. Een externe partij vertelt er wat er met hen aan de hand is, geeft een wezenlijke betekenis aan iemands identiteit en de persoon in kwestie heeft weinig middelen om zich hier tegen te verzetten.
Dit is geen nieuw verschijnsel, maar ik was toch enigszins verbaasd om de volgende scene aan te treffen uit een boek van meer dan 30 jaar geleden. Het boek is van Doris Lessing en het heet The Four Gated City. Ik heb hem ietwat bewerkt om hem ook los leesbaar te maken. Waarschuwing vooraf: het is een best lang stukje.
De context is als volgt: de hoofdpersoon, Martha Hesse (nou ook niet direct de emotioneel meest stabiele persoon), komt bij dr. Lamb om te regelen dat Linda de kliniek mag verlaten. Linda is (voor de zoveelste keer) opgenomen in een kliniek naar aanleiding van een zelfmoordpoging. Op een gegeven moment raken ze op een zijpaadje.
"Ik wil iets te weten te komen. Ik wil weten ... u zegt dat Linda schizofreen is."
"Ja." Hij glimlachte. "En u niet, mevrouw Hesse."
"Weet u wat schizofrenie precies is?"
"Nee, er zijn verschillende theorieën, maar we behandelen het tegenwoordig veel beter dan vroeger."
"Stel dat ik langskwam en u vertelde dat ik stemmen hoorde. Zou ik dan schizofreen zijn?"
"Dat hangt er vanaf. Wat voor soort stemmen?"
"Een beelden, recht voor mijn ogen?"
"Heel veel mensen zien beelden recht voor hun ogen, meestal vlak voor ze gaan slapen of als ze net wakker worden."
"Dat is normaal en niet schizofreen?"
"Ja."
"Stel dat ik ..." begon ze en veranderde het toen. "Nee, ik zeg het u. Ik heb een beeld gezien dat Linda haar polsen doorsneed, een paar dagen voordat ze het deed."
Hij bleef waar hij was, bewoog zich niet. Maar de spieren in zijn gezicht trokken zich net iets meer samen. Ze wist dat het tijdsverspilling was, omdat wat ze zou zeggen, zou nu gemeten worden met alleen een diagnostische blik.
"Heeft u ooit gehoord van een deja vu?"
"Ja, en ik heb het opgezocht."
"Linda heeft eerder zelfmoordpogingen gedaan," zei hij. "Wist u dat?"
"Ja. Ze heeft toch eerder een overdosis pillen geslikt?"
"Ja, ze is een suïcidaal type."
"Zag ik iets wat ik voorbestemd was om te zien?"
"Ja, u heeft het zich ingebeeld."
"Dr. Lamb, wat is inbeelding?"
Hij aarzelde nu en gaf haar toen een charmant glimlachje, bijna plagend. "Mevrouw Hesse, u bent niet ziek. Ik kan het u verzekeren."
"Oh, u denkt dat ik overstuur ben, omdat Linda weer in de kliniek is beland."
"Weet u zeker dat het niet zo is?"
"Nou ja... nee, ik wil doorgaan. Als hier iemand zou zitten en tegen u zou zeggen 'ik hoor stemmen' - nee, niet glimlachen - wat zou dan hetgeen zijn waardoor u zou zeggen 'schizofreen' en niet slechts 'daar hebben we allemaal wel eens last van'."
"Ik zou ze dan vragen 'denkt u dat u het zich heeft ingebeeld?' en dan zal een schizofreen antwoorden 'nee, ik hoor stemmen, echte stemmen. Stemmen zoals die van u en mij.'" Hij benadrukte dit en zocht oogcontact, half onderzoekend, half om de woorden te laten overkomen.
"Een ingebeelde stem is dan fantasie - iemand loopt te dagdromen - is dat inbeelding?"
"Ja."
"Maar een echte stem, dat is serieus?"
"Een typisch antwoord zou zijn 'iedereen heeft het de hele tijd over mij, iedereen maakt mij belachelijk, ze willen me vermoorden."
Ze voelde de neiging opkomen om te antwoorden 'misschien willen ze dat ook wel'. Ze onderdrukte die en vroeg: "En wat gebeurt er dan."
"Wij behandelen ze."
"En dan gaan de stemmen en beelden weg?"
"Dat is de bedoeling, ja."
"Meneer Lamb, als iemand stemmen hoort en beelden ziet, dan moeten ze zich wel abnormaal voelen - anders. Mensen houden er niet van om anders te zijn. Denkt u niet ..."
"Het gebeurt zo'n twee drie keer per week. Sterker nog, de man die hier voor u was. Ik zeg dit: 'Ik weet dat u stemmen hoort. U hoeft me daar niet van te overtuigen. Maar ik ben een dokter en heel veel mensen zitten hier en zeggen dat ze stemmen horen. U heeft het fout. Die stemmen zijn er niet. Maar wij kunnen uw ziekte behandelen.' Ik verzeker u, mevrouw Hesse, ik probeer niet, geen van mijn collega's wil ze abnormaal laten voelen of het erger maken."
"U zegt: 'Ik weet dat u stemmen hoort, maar u heeft het fout'."
"Ja, want ze hebben het fout."
"Maar het echte criterium, de echte test is of de persoon zegt dat hij echte stemmen hoort. Als hij 'ja' zegt, dat hij het zich niet inbeeldt en je kunt hem niet overtuigen dat hij het fout heeft, dan is dat het. Dan is hij in de war?"
"Ja, dat is het zo ongeveer."
"Dus als iemand volhardt en besluit door te gaan, dan is het waarschijnlijk dat hij als 'schizofreen' wordt gediagnosticeerd en als zodanig wordt behandelt. Terwijl als hij zegt ..."
"Mevrouw Hesse, u bent niet ziek. Ik kan het u verzekeren."
"Ja, dokter Lamb, maar stel dat ik had volgehouden dat ik Linda's zelfmoord precies zo had gezien zoals die heeft plaatsgevonden en dat ik dat vol bleef houden. Dan had u gezegd 'nee, u heeft het zich ingebeeld'. Ergens in de loop van het gesprek was ik kwaad geworden en zou ik beginnen te schreeuwen, ik was daarmee doorgegaan en had u uitgescholden. Hoe had me dan genoemd?"
"Maar u schreeuwt helemaal niet." zei hij. "U bent volkomen redelijk."
Hij was aan het wachten, altijd klaar om aardig te zijn, om gerust te stellen en, mocht het nodig zijn, pillen voor te schrijven.
Ze zei: "Dank u. Over Linda. Ik denk dat u er wel vanuit kunt gaan dat ze de pillen die u voorschrijft zal proberen niet te nemen."
"Dat is aan haar, natuurlijk. Maar als ik u was, zou ik haar overtuigen ze wel te nemen."
"Wilt u instructies geven dat ze mag vertrekken."
"Mevrouw Hesse, alles wat ze hoeft te doen is de dokter te vertellen dat ze weg wil."
"Oh. Nou, dank u. Stuurt u mij maar de rekening voor uw tijd. Ik kwam uit mijn eigen nieuwsgierigheid."