Modeziektes

Ouders constateren de laatste tijd al snel allerlei tekortkomingen aan hun kind, die ze onder de naam van één of andere ziekte plaatsen: 'ADHD', 'Asperger' of 'een storing in het autistische spectrum'. Daarnaast is het ook onverminderd populair dergelijke ziektes bij jezelf te constateren. Door de media worden in dit verband vaak het woord 'modeziektes' gebruikt, omdat de opkomst van deze ziektes deels lijkt ingegeven door plotselinge populariteit van de ziekte bij andere ouders. Je hoort er eigenlijk al een beetje niet meer bij als je niet één van die ziektes hebt.
De term 'modeziektes' miskent echter dat er wel daadwerkelijk iets aan de hand kan zijn. Maar waar iemand vroeger zulke tekortkomingen moest accepteren, want het was nou eenmaal zo, is er nu de mogelijkheid er een etiket op te plakken dat gelijk als verklaring, erkenning en rechtvaardiging en kan dienen.
Nog los van de vraag of er een medische rechtvaardiging van deze diagnoses (die zal er ongetwijfeld zijn, wetenschap is immers niet zo moeilijk, maar de medische rechtvaardiging vind ik niet de interessantste vraag), kunnen we bekijken hoe het bestaan van deze ziektes uitwerkt in individuele gevallen. En dan zien we dat mensen nu plotseling de verantwoordelijkheid voor hun tekortkomingen buiten henzelf kunnen liggen. Het komt door een ziekte, dat is iets externs, iets waar je zelf niets aan kunt doen. Mensen moeten heel veel in onze maatschappij, moeten een eigen individu worden waar ze trots op kunnen zijn. Nu kun je moeilijk trots zijn op je zwaktes, maar als je plotseling de mogelijkheid krijgt deze tekortkomingen buiten jezelf te leggen, dan wordt jouw strijd met deze problemen erkend. Door bepaalde problemen te externaliseren, is het gemakkelijker om jezelf vol zelfvertrouwen als groots, trots en narcistisch individu te zien.
Is dit nu erg? Zelfs al is dit vals zelfvertrouwen (wat mij moeilijk hard te maken lijkt), het is zelfvertrouwen niettemin. Het punt zit hem meer aan de andere kant van de medaille. Ten eerste lost het namelijk niets op: de lat van wat van mensen verwacht wordt, wordt gewoon hoger gelegd. Ten tweede wordt een diagnose niet altijd als erkenning ervaren, maar vaak genoeg als beperking. Mensen kunnen het gevoel hebben dat hen een ziekte wordt opgelegd, die bepaalde tekortkomingen voor hen absoluut maakt, terwijl ze juist in het dagelijkse leven deze tekortkomingen niet ervaren, omdat ze er mee om kunnen gaan of ze kunnen overwinnen. Ten derde ontneemt het mensen de mogelijkheid op een vrije ongedwongen wijze met hun tekortkomingen om te gaan.
Mensen kunnen allerhande stoornissen over zichzelf inroepen, maar uiteindelijk maakt het allemaal weinig uit: ze zullen met dezelfde problemen en dezelfde uitdagen moeten kunnen omgaan. De één ervaart een diagnose als erkenning en profiteert uit de ondersteuning van een ziektebeeld en andere patiënten. De ander ervaart een diagnose als een beperking, een stigma en ergert zich dood aan de lagere verwachtingen die er vanuit zijn omgeving bij mee komen. Hoe dan ook, het zou geen verschil moeten mogen maken: uiteindelijk zou iedereen aan dezelfde standaarden gehouden moeten worden. Wie studeert, solliciteert of anderzins moet presteren, hoort geen speciale behandeling te krijgen omdat hij een ziekte als buzzword kan noemen, hij moet uiteindelijk zich gewoon bewijzen net als ieder ander. Maar misschien kan links en rechts een ziekte nog als retorisch trucje gebruikt worden om juist wel een speciale behandeling af te dwingen. En voor een schoon stukje toegepaste retorica, daar heb ik bijna altijd respect voor.