Het kwaad bestaat niet

In de Middeleeuwse scholastieke traditie was God het centrum van al het bestaan. En omdat al het bestaan uit God voortkwam, was er ook niet zoiets als de duivel of andere bron van kwaad. Hoe kon immers het kwaad uit God voortspringen? Al het kwaad in de wereld was slechts de afwezigheid van het goede. Het slechte was altijd een gebrek. Een in en in slecht mens was eigenlijk nauwelijks meer mens te noemen en bestond dus nauwelijks.
Dit was dan ook gelijk de oplossing voor het aloude probleem dat drie centrale stellingen onverenigbaar zijn: God is almachtig, God is goed en er is kwaad in de wereld. Inmiddels is het volledige wereldbeeld veranderd, maar toch zijn sporen van een zelfde manier van denken her en der nog zichtbaar.
Ik heb de afgelopen weken een boek gelezen van een objectivistische/libertarische schrijver, waarin niet God, maar de ratio de centrale bron van het bestaan is. Alles wat bestaat, wordt geregeerd door ratio. Natuursverschijnselen, de mens zelf, inclusief zijn handelen hebben allemaal een logisch bron. Het is wel mogelijk irrationeel te handelen, maar alleen bij gratie van het rationele handelen van anderen. Irrationeel handelen is dus parasitair en slechts door rationeel handelen (dwz proberen de omgeving om je heen als een rationeel systeem te beschouwen, waarover je invloed kunt uitoefenen met behulp van je verstand) worden zaken geproduceerd. Wat is die irrationaliteit waar tegen gestreden wordt? Uiteindelijk niet veel meer dan de afwezigheid van de rede. De radicale consequentie van de irrationaliteit is daarom ook net zo hard zelfvernietiging. Collectief parasitair gedrag kon alleen de ondergang van de samenleving inhouden. Het is enkel doordat er nog enkele redelijke wezens zijn dat de irrationelen kunnen overleven. Het kwam op mij over als een geradicaliseerde vorm van Verlichtingsoptimisme.
Tegenwoordig komen deze stromingen wat archaïsch over. De grootse morele dilemma's van de wereld hebben niet meer te doen met zelfopoffering en zelfontkenning (zoals in de Scholastiek) of met productie en onderdrukking (zoals in de strijd om het kapitalisme). De strijd om erkenning is een veelzijdige strijd. We zijn in een fase gekomen waarin de eisen voor het individu steeds hoger worden en er steeds meer authenticiteit van ons wordt verwacht. Dat betekent dat iedereen onderscheidend vermogen moet bezitten en dit anders zijn dan anderen wordt zelf tot deugd verheven. Alles moet interessant zijn, levendig, levenslustig. En alles moet zich keren tegen de saaiheid van het bestaan. En wat is de saaiheid eigenlijk? Uiteindelijk toch weer gewoon de afwezigheid van levendigheid, eigenheid, bijzonderheid, eigenlijk alles wat deugdzaam is. Wederom is er dus een centrale bron van alle deugd gevonden. Het kwaad is wederom niet een kracht die zelfstandig deze droom probeert te vernietigen, maar enkel een eilandje wat nog niet door deze deugd is aangeraakt. Eigenlijk verandert de thematiek in de filosofie niet zo heel veel.